Genesis 2, Jeremia 17: 7-10 Openbaring 22: 1-5.

Zusters en broeders,

Over vier uur zal het vuurwerk losbarsten en knallen de champagnekurken. Mensen vallen elkaar in de armen, wensen elkaar een gelukkig nieuw jaar, de telefoonlijnen zijn weer ouderwets overbelast en de straten overvol. Zo ziet het eruit wanneer we de plaatjes in de tijdschriften mogen geloven en de beelden in de film. Dan is de overgang van Oudejaarsavond naar Nieuwjaar het mooiste moment van het jaar. In de kerk vieren we Oud en Nieuw eigenlijk al voor het begin van advent bij het nieuwe kerkelijke jaar, of eerder nog de startzondag in september. Op je verjaardag start een nieuw levensjaar… ik kan nog eindeloos doorgaan met deze opsomming.

Tegelijkertijd ik vraag me af, van welk oud gaan we naar welk nieuw? In de natuur zie je een duidelijke cyclus, planten groeien op uit zaad, bloeien, geven vrucht en sterven weer af. In de bijbel wordt er gesproken over een boom die eeuwig groen blijft, die in tegenstelling tot de levensloop de mens, het eeuwige leven heeft. De boom komt al voor in Genesis het eerste Bijbelboek en wordt opnieuw geplant in de Openbaring van Johannes in het laatste boek. Deze bijzondere boom heeft de bijnaam gekregen van de levensboom. In West Friesland, waar ik begonnen ben als dominee heb je veel boerderijen met boven de voordeur, die overigens alleen bij een trouwerij of een begrafenis gebruikt wordt, een prachtige gietijzeren levensboom. De levensboom is een universeel symbool in alle culturen en mythes komt je hem tegen. De altijd groene boom heeft iets magisch. Door het blijvende groen lijkt het alsof die boom de wisseling der tijden kan doorstaan en geen deel heeft aan het opgaan, blinken en verzinken van al het aardse leven.

In Genesis, staat de levensboom in het paradijs, de tuin van Eden. In het tweede scheppingsverhaal in Genesis, vinden we de boom, als één van de twee ‘verboden’ bomen in de paradijselijke tuin. Op het eten van deze boom rust een taboe. Op zichzelf is dat niet vreemd. Het oude Israël schijnt het gebruik gekend te hebben, dat bij verhuur van een boom- of wijngaard er tenminste één boom taboe was voor de pachter, om hem eraan te herinneren dat de boomgaard niet hem, maar een ander toebehoorde. En toch gaat in het verhaal de meeste aandacht uit naar de andere taboe boom. Namelijk die met de vruchten die de mens, na het eten, de kennis van goed en kwaad geeft. In die tuin met bomen is nog een bijzonderheid namelijk de vier rivieren die daar vandaan stromen en de aarde omvatten. De tuin van Eden bestaat uit water en bomen en twee mensen.

Wanneer Adam en Eva kennis krijgen van goed en kwaad worden uit het Paradijs verdreven worden is deze onsterfelijke boom voor hen onbereikbaar geworden. Het komt voortaan aan op hard werken voor je voedsel en met pijn kinderen baren. Een mensenleven vol bloed zweed en tranen. Gelukkig zou je dan haast zeggen, is dit leven niet oneindig. de mens als last opgelegd krijgt is juist de eindeloze arbeid, het bloed, het zweet en de tranen. ‘Zoals God zijn’, zich gedragen ‘als God in Frankrijk’, is niet voor mensen weggelegd. Het werk in Zijn wijngaard echter wel.

Voor ons is een leven weggelegd omdat in het Nieuwe Testament God de levensboom opnieuw bij de mensen plant, in de persoon van Jezus. Hij vertelt de mensen over over water dat eeuwig leven geeft. Dat water zien we ook weer terug bij het laatste bijbelboek, Openbaring. We lazen ook een gedeelte uit het visioen van Johannes. Daar is het een dolle boel. Het levende water overstroomt de straten en midden in de stad, midden in het nieuwe Jeruzalem is een levensboom geplant Dus is het begin en het einde van de bijbel omvat door een boom die geworteld is aan het water. Waar het zijn voedsel vandaan haalt en zijn bladeren beschutten de mensen die bij hem komen schuilen. Zijn vruchten voeden hen en er zal geen verdriet meer zijn en iedereen leeft in vrede. Dat is toch een prachtig visioen!

Toen mijn dochter geboren werd kregen wij van mijn gemeenteleden een boompje cadeau. Het planten van de boom viel nog niet mee, het was een flinke klus om de keiharde klei in de achtertuin om te spitten en te vermengen met turfmolm, zodat de boom een goede kans zou krijgen om te wortelen. Toen wij twee jaar later besloten on naar Abcoude te gaan verhuizen, wilden we de boom van Florentine niet achter laten. Dus ben ik te rade gegaan bij een fruitteler. Wanneer we een aantal maanden van te voren rondom de boom de wortels zouden lossteken dan zouden we hem kunnen verplaatsen. Mijn dochter is nu volwassen geworden en in haar vaders tuin staat een prachtige sierappel, die bloeit in het voorjaar en zijn bladeren verliest in de herfst.

Het gaat dus niet alleen om de boom, maar ook om de tuin of de stad waarin de boom geplant is. Kunnen we dat vergelijken met een gemeente? De gemeente is als het water dat voedt en wij zijn de boom die diepe wortels laat groeien om te overleven. Die soms een zware storm moet doorstaan en takken kunnen afbreken. Sommige bomen worden helaas te vroeg gekapt. Wat blijft is de stronk, de herinnering en het water van de gemeente blijft erlangs stromen.

In de psalmen wordt de levensboom verbonden met de rechtvaardige. De boom wordt gezien als het voorbeeld van een rechtvaardige die leeft volgens de wil van God. Gevoed door de waarden en normen van de wet en de geboden. Dat betekent niet dat de rechtvaardige met het vervullen van een gebod, alle verantwoordelijkheid voor zijn leven en handelen kan afwerpen. De psalmdichters willen juist zeggen dat geloven je hele leven doortrekt zowel innerlijk als uiterlijk. De mens die leeft volgens Gods wil is als een groenblijvende boom, vol sap en leven, geplant aan het water, die vrucht draagt in het goede seizoen en wiens bladeren niet verdorren. De menselijke bomen kunnen ziek worden, getroffen door donder of bliksem, gekapt. En dan kan het wrang zijn dat er nog een boom is die steeds groen blijft en vol leven. Toch wil deze levensboom ons beschutten en bemoedigen.

De boom des levens geplant aan een heldere stroom water is de bron van hoop voor de zoekende, rouwende mens. We kunnen niet bodemloos leven, we hebben een bestaansgrond nodig, je moet ergens geworteld zijn om voedsel tot je kunnen nemen. De psalm is een visioen voor hier en nu. Zoals het leven van een boom bestaat uit water opnemen, vrucht dragen en bladeren aanmaken, zo wordt de mens opgeroepen om zijn of haar leven zo te leven dat het de waarde heeft, dat door God bedoeld was… Dan kunnen we tot bloei komen en op sommige momenten een blijvende indruk achterlaten bij dierbaren en omstanders. En elkaar beschutting en troost bieden die we op een dag als vandaag zo hard nodig hebben.

Dat het zo moge zijn.